Avaliación da competencia bilingüe nos idiomas galego e castelán do alumnado de 4º da ESO

A finais do pasado mes de abril a Real Academia Galega presentou Avaliación da competencia bilingüe nos idiomas galego e castelán do alumnado de 4º da ESO, unha análise sobre as competencia lingüísticas en galego e castelán dos escolares galegos ao finalizaren a educación secundaria obrigatoria (4º curso da ESO).

A investigación, baixo a coordinación de Xaquín Loredo, do Seminario de Sociolingüística da RAG, e Bieito Silva, da Facultade de Ciencias da Educación da USC, dálle continuidade á realizada en 2009 polo Instituto de Ciencias da Educación da USC. Ambas buscan coñecer se se está a cumprir o mandado establecido na Lei de Normalización Lingüística de que, ao remate do ensino obrigatorio,  o alumnado debe contar con capacidade para desenvolverse por igual nas dúas linguas oficiais de Galicia, o galego e o castelán.

O estudo, baseado nunha mostra de 26 centros e case 600 rapaces de 4º da ESO no curso 2018-19, non achega cambios cualitativos en relación á investigación de 2009, pero agudiza o desequilibrio detectado hai dez anos, xa que revela moita menor presenza do galego na docencia do ensino privado e o menor coñecemento da lingua por parte do alumnado deste tipo de centros, nun lapso de tempo que coincide co da aplicación do Decreto 79/2010 para o plurilingüismo.

Cada vez máis os nenos e as nenas dependen do ámbito escolar para aprender a lingua galega, debido á ruptura da cadea de transmisión interxeracional operada nas familias nas últimas décadas. Neste senso, cómpre sinalar que 18% dos estudantes da mostra tiñan como lingua inicial o galego; o 44 % tanto o galego como o castelán e o 36%, só o castelán. Case o 70% respondeu que fala única ou preferentemente o castelán, e un 30% só ou preferentemente galego.

O idioma das clases

A maioría dos centros educativos galegos que formaron parte do estudo teñen como lingua ambiental maioritaria o castelán; os escasos centros nos que o galego prima sobre o castelán están situados en zonas rurais, teñen alumnado de procedencia rural e son de titularidade pública. No que se refire á lingua da escritura nas clases, nos centros privados/concertados o castelán ocupa case o 80%, mentres que nos centros públicos a distribución entre as dúas linguas é máis equilibrada. Segundo estes datos, estaríase a incumprir o Decreto para o plurilingüismo, que establece o principio de garantía do máximo equilibrio posible nas horas semanais e nas materias impartidas nas dúas linguas oficiais de Galicia.

Competencias desiguais en castelán e galego

De maneira global, o alumnado amosa unha competencia máis alta en castelán ca en galego e ao debullar os datos, percíbense diferenzas importantes segundo o perfil lingüístico do alumnado, o seu hábitat (rural ou urbano) e a titularidade do centro en que estuda (público ou privado). Esas diferenzas afectan sobranceiramente ás destrezas orais e ao léxico, e escasamente ás capacidades escritas. Por outra banda, os resultados sobre as competencias en castelán son semellantes nos centros públicos, privados e concertados.

O 35% do alumnado deste estudo, que corresponde fundamentalmente ao perfil de mozos e mozas castelanfalantes que residen na contorna urbana ou periurbana, presenta unha escasa competencia en galego, especialmente para comunicarse oralmente e en canto á comprensión léxica. Ademais, existen notables diferenzas de xénero na expresión oral, máis pobre entre os rapaces. Pola contra, a mocidade galegofalante, residente principalmente en zonas rurais, tende a unha competencia bilingüe equilibrada nas dúas linguas.

Canto á titularidade do centro de ensino, non se manifestan diferenzas nas competencias en castelán, pero esta variable si que inflúe no dominio do galego. Arredor dun 55% do alumnado dos centros privados e un 40% dos concertados remata a ESO cunha capacidade aceptable para se expresar por escrito en castelán, pero con problemas para facelo en galego; o alumnado dos centros públicos acada unhas competencias mellores e máis equilibradas nas dúas linguas. Malia estas diferenzas, non se atoparon diferenzas entre os centros privados e públicos nas cualificacións académicas obtidas en lingua galega e literatura e lingua castelá e literatura.

Vistos os resultados destes e doutros estudos, o presidente da RAG, Vítor Freixanes, advertiu de que o modelo lingüístico vixente no sistema educativo está consolidando e agravando os desequilibrios existentes no canto de compensalos e que non se está a cumprir axeitadamente o obxectivo da Lei de normalización lingüística do ano 82 (que o alumnado remate o ensino obrigatorio con igualdade de competencias nas dúas linguas oficiais); neste senso, reclamou medidas de diversa natureza para reverter o retroceso do galego na mocidade.

MARÍA ISABEL VAQUERO QUINTELA