Verbo da teoría da relatividade restrinxida e xeral (de fácil comprensión)

Na primavera de 1917 vía a luz Über die spezielle und die allgemeine Relativitätstheorie (Gemeinverständlich), de Albert Einstein, o único texto que escribiu con afán divulgador, tratando de achegar a teoría da relatividade ao gran público.

Na primavera de 2017, hai agora un ano, vía a luz Verbo da teoría da relatividade restrinxida e xeral (de fácil comprensión), a tradución ao galego do clásico de Einstein, realizada por Patricia Buján Otero baixo a supervisión científica do catedrático da USC Jorge Mira, da man do Consello da Cultura Galega. O galego convértese así na décimo primeira lingua a que se traduce a obra máis coñecida do autor sobre a relatividade (cando menos, cos datos de 2015 sobre as súas traducións).

Por que este empeño do Consello da Cultura Galega por traducir e publicar a teoría da relatividade de Einstein ao galego?

Alén de conmemorar o centenario da publicación desta obra, un dos propósitos da Consello da Cultura Galega, e máis concretamente da Sección de Ciencia, Natureza e Sociedade (CCG), é incrementar a presenza da lingua propia como idioma de divulgación científica, seguindo o ronsel do que hai un século fixeron a Xeración Nós ou as Irmandades da Fala.

A Teoría da relatividade de Einstein tiña que ser obxectivo imprescindible, ao tratarse dunha obra emblemática da ciencia e do persoeiro científico máis coñecido e popular do século XX.

Probablemente sexa Albert Einstein un dos científicos máis coñecidos e populares de todos os tempos, e a súa persoa dá nome a rúas, colexios, universidades, hospitais, centros de investigación... Asóciase indisolublemente ao termo relatividade, moitas veces como reflexo dunha mala comprensión da súa teoría (quen non oíu nunca “como dicía Albert Einstein, todo é relativo”?). E a súa imaxe, unha icona popular á mesma altura cá de, por exemplo, Ernesto Che Guevara, segue sendo obxecto de pósters, caricaturas, contos... Tamén é coñecido pola súa actitude e conduta no ámbito ético e político.

Verbo da teoría da relatividade restrinxida e xeral (de fácil comprensión) leva máis de 400 edicións e foi traducida a máis de dez idiomas. Non é doado que unha obra de carácter científico, por moito afán divulgador que a inspire, chegue a semellantes cifras, o que xa dá idea de que se trata dunha publicación de referencia.

Na obra, Einstein achega a persoas profanas os seus descubrimentos de vinte anos antes: que o espazo e o tempo non son magnitudes absolutas, senón que o seu valor depende do estado de movemento de quen os mide, e que isto se pode aplicar ao campo electromagnético, pero tamén aos campos gravitatorios, para modelar a estrutura a grande escala do universo.

A teoría da relatividade é un documento científico clave que propiciou o cambio de paradigma da Física e das ciencias; é un dos piares da física moderna xunto coa mecánica cuántica. E se a imaxe de Einstein é icónica, a súa fórmula de equivalencia masa-enerxía (E = mc²), é a fórmula máis famosa do mundo e tamén está incorporada á cultura popular.

Ademais, resultou tamén de grande influencia na filosofía da ciencia e para os movementos intelectuais e artísticos que removeron os alicerces da sociedade a comezos e mediados do século XX. A obra de Einstein, en realidade, transcendeu á rúa e á cultura en xeral. Mesmo en Galicia, onde se produciron interesantes debates sobre as súas achegas e o gran poeta Manuel Antonio lle dedicou unha poesía á relatividade.

A tradución de Patricia Buján é unha versión directa ao galego a partir da primeira alemá de 1917, tomando como fonte de referencia a copia dixital publicada en liña polo Instituto para a historia da ciencia Max Planck, que se achega en facsímile na publicación galega. A maiores incorpora un estudo introdutorio de Jorge Mira sobre a importancia de Einstein e a súa teoría, e outro de Francisco Díaz-Fierros, sobre a recepción da obra do científico en Galicia. Verbo da teoría da relatividade restrinxida e xeral (de fácil comprensión) está publicada en papel e tamén se pode consultar e descargar en formato .pdf.

O galego conta, pois, cun novo tesouro que engadir ao seu enxoval de lingua de cultura, demostrando unha vez máis que nela se pode expresar “as ideas máis abstractas e os conceptos máis requintados”.

??? Author ???