Do estigma á estima. Propostas para un novo discurso lingüístico

Durante os anos 90 e principios do novo século vivimos en Galicia coa conciencia de que as actitudes lingüísticas cara ao fomento e uso do galego eran moi boas, pois tales eran os resultados que nos trasladaban os importantes estudos sociolingüísticos, de tipo cuantitativo, realizados pola Real Academia Galega a través do seu Seminario de Sociolingüística.

Porén, en 2003 viron a luz dous importantes estudos que puxeron o mundo sociolingüístico patas arriba: Falar galego. No veo por qué, de Ana Iglesias Álvarez, e O galego segundo a mocidade, do Seminario de Sociolingüística da RAG. Utilizando técnicas de corte cualitativo, como entrevistas e grupos de discusión, puxeron en evidencia que as actitudes non eran tan boas como reflectían as enquisas, e que seguían vixentes numerosos prexuízos lingüísticos que se crían superados. Valentina Formoso dá un paso máis na localización de actitudes negativas e centra o seu estudo no alumnado de ensino secundario galegofalante, procedente de zonas rurais, xustamente un segmento que ela, profesora en Rianxo, coñece ben.

Adóitase pensar que a poboación rural, maioritariamente galegofalante, non debe focalizar a atención das estratexias normalizadoras precisamente por seren xa galegófonas, e que hai que centrarse nos espazos urbanos e castelanfalantes, os segmentos sociais máis dinámicos. Centrase en recuperar falantes, e non tanto en mantelos. Mais resulta  incuestionable a importancia de manter en plenitude a lingua nestes contextos: se quen xa a fala  asume prexuízos, poden abandonar o galego ou restrinxilo a un ámbito familiar e informal.

O estudo de Valentina, que dá a coñecer os resultados de tres grupos de discusión, descobre que o castelo que se cría seguro para o noso idioma ten fendas de vulto. A mocidade galega do rural presenta actitudes negativas e prexuízos lingüísticos que se crían superados, como falta de identificación co estándar, rexeitamento do noso acento, relación indiscutible entre galego-rural-nivel social baixo, dificultade de considerar o noso idioma como útil ou vencellar o estándar ou simplemente a utilización da lingua galega  como marca de ideoloxía nacionalista. Nada novidoso para aquelas persoas que simplemente prestan atención ao que pasa no mundo rural, pero si duro de constatar: "O golpe máis grande foi descubrir que os alumnos tiñan os mesmos prexuízos que cando eu ía ao instituto", di a autora. O argumentario é idéntico: que non saben falar galego ou que non lles serve para nada.

Mais Velentina Formoso ofrece, ademais das conclusións do estudo, unha reflexión conducente a formular alternativas destinadas a frear o que semella imparable tendencia desgaleguizadora. Propón novas estratexias de planificación lingüística para actuar no ensino, mais tamén para mudar as representacións negativas e reforzar as positivas.

Para ela a clave do futuro da lingua reside en recuperar a estima polo idioma e atender de xeito urxente ao imaxinario social sobre a lingua galega, en especial ao que posúen os galegofalantes. En canto ao ensino, reflexiona sobre o método utilizado no ensino do galego, que debe mudar para que o alumnado valore e estime a súa fala, e sobre o traballo dos equipos de normalización, que debe incidir na eliminación de prexuízos.

Formoso Gosende, V. (2013). Do estigma á estima. Propostas para un novo discurso lingüístico. Vigo: Edicións Xerais de Galicia