Cartografía dos apelidos de Galicia

Coñecer o significado dos nomes e a orixe dos apelidos constitúe un elemento de interese para a propia persoa e tamén para o conxunto da sociedade. Os apelidos galegos, que en total incorporan 48.000 formas distintas, poden derivar de nomes de persoas (Bermúdez, Lourenzo), de nomes de lugar (Seixido, Outeiro, Veiga, Quintela, Pereira...) ou de nomes comúns empregados como sobrenomes, alusivos a características físicas, á condición social ou oficio: Roxo, Ferreiro, Cabaleiro, Igrexas, Pereira, Pita, Feixóo... Son, polo tanto, parte do patrimonio cultural da nosa sociedade, parte do que nos fai distintos do resto do mundo.

Porén, na onomástica persoal ou antroponimia están aínda ben afincados os efectos dunha oficialidade que non recoñecía dereitos á lingua galega, e así se explican as deturpacións Lorenzo, Seijido, Otero, Rojo, Iglesias, Feijóo e tantas outras, tan ben instaladas nos nosos apelidos. Do conxunto de apelidos galegos, un 16% sufriron os efectos da castelanización logo dos cinco séculos de imposición cultural; mais a realidade é que a deturpación da onomástica propia de Galicia parece moito máis extrema, xa que afecta aos apelidos máis comúns».

A Lei 40/1999, do 5 de novembro, sobre nome e apelidos e orde destes, permite restaurar o apelido deturpado e galeguizalo, abrindo unha porta legal para a recuperación do noso patrimonio colectivo. Hoxe en día conviven formas orixinais, deturpadas e recuperadas no noso patrimonio antroponímico. Mais como dereito individual, esta posibilidade descansa na vontade do individuo e para exercelo cómpre unha forte concienciación e moita información sobre a orixe e a forma dos apelidos galegos. Deste xeito se explica que un apelido como Seijido, claramente deturpado, ofreza 343 concorrencias fronte a Seixido, con só unha.

Precisamente o Instituto da Lingua Galega da USC impulsa a «Cartografía dos apelidos de Galicia», un proxecto coordinado polos investigadores Ana Isabel Boullón e Xulio Sousa, co que poderemos coñecer a distribución espacial detallada dos apelidos nos 315 concellos galegos. Ao introducir un apelido na caixa de busca, a ferramenta infórmanos do total de ocorrencias, frecuencia en porcentaxe, posición na lista total e número de concellos en que aparece, así como un mapa de distribución para todo o país e datos relativos a estes concellos.

O proxecto Cartografía dos apelidos de Galicia baséase no censo de poboación do Instituto Nacional de Estatística, que actualmente ten publicados os datos de 2001, á espera de facer públicos o próximo ano os de 2011. O proxecto permítenos coñecer a relación dos apelidos máis frecuentes, así como aqueles que están a piques de desaparecer. Así, do total de 5.481.678 apelidos que teñen os habitantes galegos, o apelido Rodríguez, con 241.324 é o que conta con máis rexistros; seguido de Fernández, González, López, García, Pérez, Martínez e Vázquez, cada un dos cales superan os cen mil rexistros. Na cara oposta sitúanse os apelidos que contan con menos de cincuenta concorrencias, como é o caso de Ruada, Maañón, Raiz...

Este proxecto non só ten interese para saciar a habitual curiosidade das persoas sobre os seus apelidos, senón que tamén é unha ferramenta útil para facilitar os trámites de galeguización dos apelidos daqueles individuos interesados en recuperar esta importante parte do seu herdo familiar. Neste senso, tamén a Real Academia Galega ha publicar en breve un diccionario bilingüe, ao xeito do seu Dicionario galego dos nomes, co que a RAG fixe as formas oficiais dos apelidos galegos. Un adianto do que pode ser é a «Proposta de estandarización dos apelidos galegos», publicado por unha das coordinadoras  da Cartografía, Ana Isabel Boullón, no Boletín nº 370 da Real Academia Galega, unha listaxe de 1270 formas que no censo do INE de 2001 contan con máis de 500 ocorrencias, o que en conxunto representa o 80% da poboación, deixando fóra os que non son de orixe galega.

Sen dúbida, ferramentas importantes ao servizo dos dereitos individuais de restauración do patrimonio familiar, mais tamén da recuperación do patrimonio cultural galego.

MIGUEL RODRÍGUEZ FERNÁNDEZ