195. Investigado, procesado, encausado, acusado... quen é quen?

A actualidade política destes últimos tempos fíxonos a todos case que expertos en procesos penais e nos seus procedementos. Termos como fase de instrución, apertura de xuízo oral, procedemento ordinario, procedemento abreviado, segredo do sumario... convertéronse en habituais na prensa e nos informativos de radio e televisión, e fixéronse tamén familiares para nós.

Pero que nos sexan familiares non quere dicir que coñezamos con exactitude o seu significado. Por iso, hoxe imos deternos nos termos que designan a persoa contra a que se dirixe o proceso penal (tecnicamente, a parte pasiva). Escoitamos moitas veces falar de imputados, investigados, procesados, encausados ou acusados, pero vexamos as fronteiras que a lexislación vixente marca entre unhas e outras figuras.

Por exemplo, o investigado é a persoa sometida a unha investigación xudicial que trata de determinar a súa participación nun delito, despois de que se admitise a trámite unha denuncia ou querela contra ela. Ata o 2015 esa situación procesual recibía o nome de imputado, pero a Lei orgánica 13/2015 prescribiu o cambio de denominación co fin de "eliminar determinadas expresións usadas de modo indiscriminado na lei, sen ningún tipo de rigor conceptual, tales como imputado, con que se alude á persoa sobre a cal tan só recaen meras sospeitas e por isto resulta investigada, pero respecto da cal non existen suficientes indicios para que se lle atribúa xudicial e formalmente a comisión dun feito punible."

A medida que eses "suficientes indicios" de participación nun feito delituoso van aparecendo, no procedemento ordinario (e só nel) o xuíz pode ditar un auto declarando procesado a esa persoa. Desde ese momento, a investigación vai tratala como autor suposto do delito que se investiga.

O proceso segue o seu camiño, a investigación xudicial chega ao seu fin, e os indicios e probas que inculpan á nosa persoa son cada vez de máis peso. Se a Fiscalía ou a acusación particular —se a houber— propoñen que se abra un xuízo oral contra ela, baseándose neses indicios, a persoa pasará a estar encausada. Isto quere dicir que encausar e procesar son dous conceptos xurídicos diferentes, e que empregar a mesma palabra para referirnos a ambos, como recomenda algún dicionario galego, é algo que debemos evitar, pois provocaríase unha perigosa ambigüidade.

Pero o noso protagonista aínda pode pasar (ou non) por un estado máis. O xuíz ou o tribunal poden decidir desestimar a proposta anterior e sobreser a causa, ou poden aceptala e abrir o xuízo oral. Se optan por isto último, a Fiscalía ou a acusación particular formulan unha acusación concreta contra a esta persoa, que a partir dese momento pasa a ser un acusado.

Esperamos que agora si poidamos dicir que entendemos ben as diferenzas entre todos estes conceptos xurídicos, e que isto nos axude a seguir mellor o proceloso mundo dos procesos xudiciais. Aínda que sería ben preferible que os informativos non tiveran que falar deles día sí, día tamén...

XUSTO RODRÍGUEZ RÍO

Xoves, 26 de xullo de 2018