Un idioma preciso
200. Variante delta: os virus perderon o pasaporte
Mércores, 23 de xuño de 2021
199. Restaurar, rehabilitar, recuperar ou reconstruír un ecosistema?
Sábado, 05 de xuño de 2021
198. Máis nomes ca orellas: o caso do crotal
Mércores, 10 de abril de 2019
197. Deixade que vos explique que é o "mansplaining"
Xoves, 14 de marzo de 2019
196. Especies de estrangulamento... Peixes que afogan mariñeiros?
Venres, 15 de febreiro de 2019
195. Investigado, procesado, encausado, acusado... quen é quen?
Xoves, 26 de xullo de 2018
194. Vencellos, mantiños... outra de castelanismos travestidos
Mércores, 27 de xuño de 2018
193. Contradictio in terminis: cando o inglés é a mellor opción
Mércores, 06 de xuño de 2018
192. Os nosos datos persoais, os nosos dereitos
Venres, 25 de maio de 2018
191. Dío en inglés, que queda máis moderno: o caso dos "badges"
Venres, 27 de abril de 2018
190. Aforamentos de políticos, de leiras... e de teatros?
Xoves, 05 de abril de 2018
189. Brechas que cómpre ignorar, fendas que cómpre pechar
Xoves, 08 de marzo de 2018
188. Reciclar palabras para falar de reciclaxe
Xoves, 22 de febreiro de 2018
187. O bitcoin e outros termos arredor del
Mércores, 07 de febreiro de 2018
167. Xogando a converterse en gamos?
Mércores, 29 de novembro de 2017
186. Un par de anglicismos da edición académica: "preprint" e "postprint"
Luns, 06 de novembro de 2017
185. Precisamos o inglés para compartir vehículos?
Mércores, 20 de setembro de 2017
184. Argalleiros que melloran o mundo
Venres, 30 de xuño de 2017
183. Un latinismo vivindo na auga doce
Xoves, 08 de xuño de 2017
182. "Ransomware": se te secuestran mellor que te decates
Xoves, 25 de maio de 2017
181. Facer "escrol" coa barra de desprazamento.
Xoves, 11 de maio de 2017
180. Plantas que ruben, animais que gatean
Xoves, 07 de maio de 2015
179. As razóns da "ratio"
Venres, 27 de febreiro de 2015
178. Depreciación e desvalorización
Mércores, 28 de xaneiro de 2015
177. "Islamita" ou "islamista"?
Venres, 09 de xaneiro de 2015
176. Onde hai patrón...
Martes, 14 de outubro de 2014
175. Gañarémoslle o pulso ao "selfie"?
Mércores, 02 de xullo de 2014
174. Abellóns por control remoto
Mércores, 18 de xuño de 2014
173. A "mariola" non é (só) un xogo.
Martes, 27 de maio de 2014
172. "Vial" e "viario": feitos o un para o outro?
Luns, 28 de abril de 2014
171. Cócteles de enerxías: "energy mix"
Luns, 24 de marzo de 2014
170. A RAG falla con "fallo".
Venres, 07 de marzo de 2014
169. Contidos "curados" é o contrario de contidos frescos?
Venres, 14 de febreiro de 2014
168. E Border de que enfermou?
Mércores, 22 de xaneiro de 2014
167. Xogando a converterse en gamos?
Luns, 16 de decembro de 2013
166. Startup, ou os anglicismos (disque) insubstituíbles
Luns, 02 de decembro de 2013
165. Un caso de trasacordos: *entablillar
Venres, 15 de novembro de 2013
164. Os gatos galegos rosman de contentos?
Martes, 29 de outubro de 2013
163. "Baria" ou "baría" no sistema ceguesimal?
Mércores, 26 de xuño de 2013
162. Conformámonos co "achantamento"?
Venres, 31 de maio de 2013
161. # e &: dous símbolos na busca de nome
Venres, 10 de maio de 2013
160. Feixes que forman faxinas.
Martes, 02 de abril de 2013
159. Obstáculos para o atletismo
Luns, 11 de marzo de 2013
158. "Crowdfunding", ou mecenas en tempos de crise
Luns, 18 de febreiro de 2013
157. Caudais que non levan auga.
Xoves, 17 de xaneiro de 2013
156. Precisións dos lectores 7: o nome galego de "ocularia"
Venres, 21 de decembro de 2012
155. O *badén que non sabía se subía ou se baixaba
Martes, 14 de febreiro de 2012
154. Dúas miradas sobre un mesmo problema: liña de vida
Martes, 10 de xaneiro de 2012
153. Os "sumilleres", ou ir beber á fonte limpa
Mércores, 14 de decembro de 2011
152. Case son cristais, pero non: os cuasicristais
Venres, 07 de outubro de 2011
151. Montes e moreas na memoria dun ordenador
Luns, 19 de setembro de 2011
150. Unha proposta de nomenclatura para os grupos de solos de referencia da FAO
Xoves, 14 de xullo de 2011
149. Non son bulbos, pero paréceno: os "bulbilos"
Mércores, 15 de xuño de 2011
148. Un "xacemento" en movemento
Mércores, 11 de maio de 2011
147. Ordenadores escravos con mestres que mandan neles
Venres, 15 de abril de 2011
146. Precisión ornitolóxica 6: *becada e *becacina
Mércores, 23 de marzo de 2011
145. Precisión ornitolóxica 5: lampareiro ou gavita para Haematopus ostralegus?
Venres, 25 de febreiro de 2011
144. Precisión ornitolóxica 4: Rallus aquaticus e Crex crex
Venres, 11 de febreiro de 2011
143. Precisión ornitolóxica 3: Oxyura
Mércores, 12 de xaneiro de 2011
142. Precisión ornitolóxica 2: mobella, non *colimbo
Luns, 27 de decembro de 2010
141. Precisións ornitolóxicas: unha serie de Silverio Cerradelo
Luns, 20 de decembro de 2010
140. Castelanismos agachados debaixo dun casco: a "carrileira"
Xoves, 09 de setembro de 2010
139. Cargar un coche cun enchufe: as "electrolineiras".
Venres, 18 de xuño de 2010
138. Ordenadores en tabletas
Luns, 31 de maio de 2010
137. Se quito grosor, estou regrosando?
Luns, 15 de marzo de 2010
136. O salto da lingua común á especializada: o caso de "nesgo"
Venres, 19 de febreiro de 2010
135. Máquinas que furan gabias: zanxadoras?
Venres, 29 de xaneiro de 2010
134. Agardando a vez para mandar: as "presidencias de quenda"
Mércores, 13 de xaneiro de 2010
133. Novos títulos para novos estudos: maior e minor
Venres, 18 de decembro de 2009
132. Trialogando entre tres
Venres, 27 de novembro de 2009
131. Unha planta mediática... por canto tempo?
Martes, 10 de novembro de 2009
130. Ofertas e demandas elásticas
Venres, 16 de outubro de 2009
145. Precisión ornitolóxica 5: lampareiro ou gavita para Haematopus ostralegus?
Nesta precisión imos falar do(s) nome(s) galego(s) deste paxaro asociado ao hábitat costeiro: Haematopus ostralegus (clicar para ver a imaxe).
En portugués chámaselle ostraceiro; en castelán, ostrero; en catalán, garsa de mar; en francés, huîtrier pie; en inglés, Oystercatcher. É dicir, na maioría das linguas o seu nome estándar fai referencia á súa alimentación (moluscos, ostras que abre co seu longo e forte bico vermello, aínda que tamén se alimenta de miñocas do mar e doutros invertebrados mariños). No caso do catalán, garsa de mar –pega do mar– alude ás cores brancas e negras da plumaxe, que poden lembrar a plumaxe branca e negra dunha pega (Pica pica), aínda que non ten nada a ver con estoutra especie, o nome é só por causa da semellanza das cores.
En galego rexístranse varias denominacións para Haematopus ostralegus. Nomeadamente dúas: lampareiro e gavita (ás veces escrito con be, gabita). Nalgunhas localidades das Rías Baixas (C. D. Romai Cousido, comunicación persoal) úsase tamén para designar este paxaro nomes como pilla e similares, que son máis propios doutras aves limícolas (por exemplo do xénero Charadrius), ou bilurico e similares, igualmente máis propios doutras especies (do xénero Tringa, por exemplo). No ámbito da ornitoloxía especializada tamén se formulou pega mariña para H. ostralegus (apuntábase na primeira guía de aves de X. M. Penas Patiño e C. Pedreira López, no ano 1980), que despois se recolleu nalgún dicionario (como no Dicionário da língua galega da editorial Sotelo Blanco, do ano 1995, ou no Diccionario de sinónimos da lingua galega da editorial Galaxia, do ano 1997). Alén diso, no antedito Dicionário da editorial Sotelo Blanco tamén se recolle ostraceiro como nome galego para H. ostralegus, probabelmente tomándoo do portugués.
Das dúas denominacións máis frecuentes para designar este paxaro na costa galega, lampareiro e gavita, a máis empregada en publicacións e recollida tamén nos dicionarios é gavita. Sen dúbida debeu influír que esta se escolleu para H. ostralegus nas propostas que procuraban a estandarización específica dos nomes galegos das aves (véxase a precisión ornitolóxica 1, a nº 141 d’Un idioma preciso) e que despois se divulgou en publicacións ornitolóxicas. Esta precisión ornitolóxica, porén, quere expor os pros e contras dunha e doutra denominación, achegando unha reflexión que levaría na nosa opinión a preferirmos mellor lampareiro que gavita, pensando na súa estandarización no ámbito da ornitoloxía especializada.
O nome lampareiro, de igual modo que a maioría das denominacións que apuntabamos ao comezo da precisión, fai referencia a que se alimenta de moluscos (neste caso lámparos ou lamparóns ou lapas, nomes que reciben en diferentes localidades galegas as especies do xénero Patella). O nome gavita, segundo M. C. Ríos Panisse (Nomenclatura de la flora y fauna marítimas de Galicia. II Mamíferos, aves y algas, 1983) derivaría do latín gavia, gaivota. Ríos Panisse recolleu daquela tamén os nomes garavita e lampareiro, con identificación dubidosa, aínda que o primeiro inclúeo xunto con gavita na epígrafe Haematopus ostralegus e o segundo, que inclúe no apéndice final, aparece referido a un paxaro mariño que se alimenta de lapas (moi probabelmente H. ostralegus). No blogue Nomes de plantas e animais apúntase que gabita debe ser de orixe onomatopeica (nun artigo intitulado gabitas e lampareiros).
Na nosa opinión, a designación de H. ostralegus como gavita ou garavita ben puido orixinarse por un cruzamento ou confusión (frecuentes, como mencionamos anteriormente por exemplo a respecto de pilla e bilurico para H. ostralegus), pois eses mesmos nomes son empregados popularmente para as especies do xénero Sterna, cuxo aspecto pode lembrar unha gaivota pequena (e así gavita ou garavita, na súa orixe, poden significar máis propiamente “unha gaivota pequena” ou “que ten parecido coa gaivota”). De feito, X. L. Franco Grande refírese a gavita como ave palmípede parecida á gaivota pero máis pequena (Diccionario galego-castelán,1972); igualmente no Dicionário da língua galega da editorial Sotelo Blanco de 1995, ao referirse tamén nunha segunda acepción a “aves palmípedes da familia dos láridas”. C. D. Romai Cousido (comunicación persoal) rexistrou gavita e garavita como denominacións propias do xénero Sterna na Costa da Morte. No blogue Nomes de plantas e animais anótase tamén (no mesmo devandito artigo) o uso de gabita ou gavita tanto na mariña galega como na portuguesa para os paxaros do xénero Sterna. Nalgunha publicación ornitolóxica, garavita aparece referida ás aves do xénero Chlidonias, con bastante semellanza ao xénero Sterna na plumaxe de inverno (E. Estanislado de la Cigoña, 1989). Outro nome moi semellante, gavina, foi rexistrado por Ríos Panisse para Larus ridibundus, unha gaivota de tamaño notabelmente pequeno etc.
Sexa como for:
- Lampareiro designa de maneira totalmente exclusiva este paxaro, Haematopus ostralegus. Gavita non é denominación específica ou exclusiva: tamén designa en galego outras avesmariñas ben diferentes do lampareiro.
- Lampareiro fai referencia á alimentación de H. ostralegus (lamparóns ou lapas), trazo con que se caracteriza claramente a especie en comparación co nome gavita, para o que non sabemos de certo a súa relación con H. ostralegus: se cadra onomatopeica, se cadra un cruzamento ou confusión con denominacións que son talvez máis propias doutras especies (ou ambas as dúas causas).
Por tanto, a pesar de que gavita ou gabita foi o nome que inicialmente se escolleu no contexto da ornitoloxía especializada de modo específico para Haematopus ostralegus, coa información que temos hoxe, na nosa opinión é máis lóxico e preferíbel escollermos para esta especie a denominación lampareiro, que é exclusiva, ben caracterizadora e inequívoca, alén de estar relacionada coa súa alimentación do mesmo modo que acontece en moitas outras linguas.
Novas referencias bibliográficas mencionadas (véxase tamén as xa apuntadas nas precisións anteriores):
FERNÁNDEZ DE LA CIGOÑA, E. (1989): Viaxeiras da auga. Aves mariñas e acuáticas de Galicia e Norte de Portugal. Vigo: Xerais.
NOIA CAMPOS, M. C. et al. (1997): Diccionario de sinónimos da lingua galega. Vigo: Galaxia.
Silverio Cerradelo
Venres, 25 de febreiro de 2011