Un idioma preciso
200. Variante delta: os virus perderon o pasaporte
Mércores, 23 de xuño de 2021
199. Restaurar, rehabilitar, recuperar ou reconstruír un ecosistema?
Sábado, 05 de xuño de 2021
198. Máis nomes ca orellas: o caso do crotal
Mércores, 10 de abril de 2019
197. Deixade que vos explique que é o "mansplaining"
Xoves, 14 de marzo de 2019
196. Especies de estrangulamento... Peixes que afogan mariñeiros?
Venres, 15 de febreiro de 2019
195. Investigado, procesado, encausado, acusado... quen é quen?
Xoves, 26 de xullo de 2018
194. Vencellos, mantiños... outra de castelanismos travestidos
Mércores, 27 de xuño de 2018
193. Contradictio in terminis: cando o inglés é a mellor opción
Mércores, 06 de xuño de 2018
192. Os nosos datos persoais, os nosos dereitos
Venres, 25 de maio de 2018
191. Dío en inglés, que queda máis moderno: o caso dos "badges"
Venres, 27 de abril de 2018
190. Aforamentos de políticos, de leiras... e de teatros?
Xoves, 05 de abril de 2018
189. Brechas que cómpre ignorar, fendas que cómpre pechar
Xoves, 08 de marzo de 2018
188. Reciclar palabras para falar de reciclaxe
Xoves, 22 de febreiro de 2018
187. O bitcoin e outros termos arredor del
Mércores, 07 de febreiro de 2018
167. Xogando a converterse en gamos?
Mércores, 29 de novembro de 2017
186. Un par de anglicismos da edición académica: "preprint" e "postprint"
Luns, 06 de novembro de 2017
185. Precisamos o inglés para compartir vehículos?
Mércores, 20 de setembro de 2017
184. Argalleiros que melloran o mundo
Venres, 30 de xuño de 2017
183. Un latinismo vivindo na auga doce
Xoves, 08 de xuño de 2017
182. "Ransomware": se te secuestran mellor que te decates
Xoves, 25 de maio de 2017
181. Facer "escrol" coa barra de desprazamento.
Xoves, 11 de maio de 2017
180. Plantas que ruben, animais que gatean
Xoves, 07 de maio de 2015
179. As razóns da "ratio"
Venres, 27 de febreiro de 2015
178. Depreciación e desvalorización
Mércores, 28 de xaneiro de 2015
177. "Islamita" ou "islamista"?
Venres, 09 de xaneiro de 2015
176. Onde hai patrón...
Martes, 14 de outubro de 2014
175. Gañarémoslle o pulso ao "selfie"?
Mércores, 02 de xullo de 2014
174. Abellóns por control remoto
Mércores, 18 de xuño de 2014
173. A "mariola" non é (só) un xogo.
Martes, 27 de maio de 2014
172. "Vial" e "viario": feitos o un para o outro?
Luns, 28 de abril de 2014
171. Cócteles de enerxías: "energy mix"
Luns, 24 de marzo de 2014
170. A RAG falla con "fallo".
Venres, 07 de marzo de 2014
169. Contidos "curados" é o contrario de contidos frescos?
Venres, 14 de febreiro de 2014
168. E Border de que enfermou?
Mércores, 22 de xaneiro de 2014
167. Xogando a converterse en gamos?
Luns, 16 de decembro de 2013
166. Startup, ou os anglicismos (disque) insubstituíbles
Luns, 02 de decembro de 2013
165. Un caso de trasacordos: *entablillar
Venres, 15 de novembro de 2013
164. Os gatos galegos rosman de contentos?
Martes, 29 de outubro de 2013
163. "Baria" ou "baría" no sistema ceguesimal?
Mércores, 26 de xuño de 2013
162. Conformámonos co "achantamento"?
Venres, 31 de maio de 2013
161. # e &: dous símbolos na busca de nome
Venres, 10 de maio de 2013
160. Feixes que forman faxinas.
Martes, 02 de abril de 2013
159. Obstáculos para o atletismo
Luns, 11 de marzo de 2013
158. "Crowdfunding", ou mecenas en tempos de crise
Luns, 18 de febreiro de 2013
157. Caudais que non levan auga.
Xoves, 17 de xaneiro de 2013
156. Precisións dos lectores 7: o nome galego de "ocularia"
Venres, 21 de decembro de 2012
155. O *badén que non sabía se subía ou se baixaba
Martes, 14 de febreiro de 2012
154. Dúas miradas sobre un mesmo problema: liña de vida
Martes, 10 de xaneiro de 2012
153. Os "sumilleres", ou ir beber á fonte limpa
Mércores, 14 de decembro de 2011
152. Case son cristais, pero non: os cuasicristais
Venres, 07 de outubro de 2011
151. Montes e moreas na memoria dun ordenador
Luns, 19 de setembro de 2011
150. Unha proposta de nomenclatura para os grupos de solos de referencia da FAO
Xoves, 14 de xullo de 2011
149. Non son bulbos, pero paréceno: os "bulbilos"
Mércores, 15 de xuño de 2011
148. Un "xacemento" en movemento
Mércores, 11 de maio de 2011
147. Ordenadores escravos con mestres que mandan neles
Venres, 15 de abril de 2011
146. Precisión ornitolóxica 6: *becada e *becacina
Mércores, 23 de marzo de 2011
145. Precisión ornitolóxica 5: lampareiro ou gavita para Haematopus ostralegus?
Venres, 25 de febreiro de 2011
144. Precisión ornitolóxica 4: Rallus aquaticus e Crex crex
Venres, 11 de febreiro de 2011
143. Precisión ornitolóxica 3: Oxyura
Mércores, 12 de xaneiro de 2011
142. Precisión ornitolóxica 2: mobella, non *colimbo
Luns, 27 de decembro de 2010
141. Precisións ornitolóxicas: unha serie de Silverio Cerradelo
Luns, 20 de decembro de 2010
140. Castelanismos agachados debaixo dun casco: a "carrileira"
Xoves, 09 de setembro de 2010
139. Cargar un coche cun enchufe: as "electrolineiras".
Venres, 18 de xuño de 2010
138. Ordenadores en tabletas
Luns, 31 de maio de 2010
137. Se quito grosor, estou regrosando?
Luns, 15 de marzo de 2010
136. O salto da lingua común á especializada: o caso de "nesgo"
Venres, 19 de febreiro de 2010
135. Máquinas que furan gabias: zanxadoras?
Venres, 29 de xaneiro de 2010
134. Agardando a vez para mandar: as "presidencias de quenda"
Mércores, 13 de xaneiro de 2010
133. Novos títulos para novos estudos: maior e minor
Venres, 18 de decembro de 2009
132. Trialogando entre tres
Venres, 27 de novembro de 2009
131. Unha planta mediática... por canto tempo?
Martes, 10 de novembro de 2009
130. Ofertas e demandas elásticas
Venres, 16 de outubro de 2009
140. Castelanismos agachados debaixo dun casco: a "carrileira"
Nestas últimas semanas, as imaxes dos traballadores dedicados a combater os incendios forestais volveron a aparecer case a diario en moitos medios de comunicación, e canda elas as queixas e denuncias sobre as deficiencias dos equipos de protección individual con que traballan.
Un dos elementos básicos dese equipo é o casco de seguridade ou casco de protección, que normalmente se suxeita firmemente á cabeza por medio dunha cadeíña ou correa axustable que se pasa por debaixo do queixo, e que segundo algúns dicionarios galegos debemos chamar carrileira.
A escolla desta denominación -e xa chegamos ao asunto que nos vai ocupar hoxe- chamou a nosa atención, así que intentamos atopar rastros do seu uso. Nos corpus da lingua galega que consultamos a palabra aparece sempre vinculada a outros conceptos, en concreto ao de 'camiño estreito, destinado ao paso de carros'. Onde si aparecía documentada era nos dicionarios galegos dos séculos XIX e XX, pero o rastro que alí se nos ofrecía era ben curioso.
Xa desde o século XIX estes traballos incluían unha entrada carrilleira, que se facía equivaler ao castelán carrillera, e á que se lle outorgaban os significados de 'camiño ou un paso para carros' e de 'cinta ou cordón para asegurar o sombreiro'. O primeiro deles pode documentarse en textos galegos de calquera época, pero o segundo parece unha traslación dun dos significados da palabra castelá: o proceso denominativo que en castelán tiña coherencia lingüística interna, xa que a zona da cara pola que pasaba esa cinta recibía o nome de carrillo, en galego perdíaa totalmente en galego, pois esa rexión da cara é coñecida entre nós como meixela, fazula ou faceira.
Tal vez foi esa percepción de que carrilleira era un castelanismo a que provocou que a partir do Diccionario galego-castelán de X. L. Franco Grande (1972) o concepto 'cinta ou correa que se emprega para suxeitar por debaixo da barba un casco ou un sombreiro' pasase a designarse como carrileira, de aparencia máis galega ao perder ese -ll-. Se cadra, ese cambio na aparencia da denominación -que segue sendo tan castelanismo coma antes- explica que se coase ata dicionarios contemporáneos de referencia, e aínda ata obras avaladas pola Real Academia, como as que ligamos no segundo parágrafo.
Despois de toda esta viaxe esperamos que quede claro por qué carrilleira e carrileira son, referidos á correa que suxeita o casco de seguridade, castelanismos. E probablemente tamén o serán outras formas atopadas en diversos documentos, como barboqueixo, barbuqueixo ou barbaqueixo, se temos en conta que o nome máis habitual en castelán para ese concepto é barboquejo.
Temos pois, que seguir buscando un nome galego para esa correa, e neste caso as linguas do contorno non parece de moita axuda, pois optan por camiños moi diverxentes, desde as que empregan formas puramente descritivas, como o inglés chinstrap, ata as que parecen conservar ou actualizar palabras patrimoniais de cada unha das linguas respectivas, como fan o francés (jugulaire), o catalán (barballera) ou o portugués (francalete).
En galego, parécenos que o mellor é recomendar o uso de barbicacho, definido no Gran dicionario Xerais da lingua como 'cordón, fita ou cinta que pasa por baixo do queixo para suxeitar a gorra, o sombreiro ou o casco', e recollido tamén en dicionarios casteláns e portugueses. Segundo os dicionarios galegos de finais do XIX e comezos do XX era unha 'cinta ou pedazo de coiro trenzado que nos xugos da canga permitía suxeitar os animais a eles pasándolles por baixo do pescozo', tamén coñecida como pioga ou apear, polo que a reutilización da palabra patrimonial para o novo concepto ten agora a coherencia interna que non atopamos cando analizabamos a recomendación de carrileira. |
XUSTO A. RODRIGUEZ RIO
Xoves, 09 de setembro de 2010